Kötülük Allah’tan mıdır?

Kötülük/şer Allah’a izafe edilebilir mi?

Kuran’da şer-kötülük Allah’a nispet edilmez aksine, Kuran’da ‘şerrin yani kötülüğün insanların yaptıklarının karşılığı, bizzat kendi işlediklerinin sonucu olduğu’ açıkça ifade edilir.

Rum, 41: “İnsanların kendi işledikleri (kötülükler) sebebiyle karada ve denizde bozulma ortaya çıkmıştır. Dönmeleri için Allah, yaptıklarının bazı kötü sonuçlarını dünyada onlara tattıracaktır.”; Ali İmran, 165. ayet: “Bir musibet (kötülük) sizin başınıza geldiğinde, “Bu, nereden başımıza geldi?” dediniz, öyle mi? De ki: “O (musibet), kendinizdendir.”; Nisa,79: “Sana ne iyilik gelirse Allah’tandır. Sana ne kötülük gelirse kendindendir.”

İnsan kötülüğe bizzat kendisinin yaptığı işler ile sebep olur, Allah’ta her şeyin yaratıcısı olduğu gibi,  insanın yaptığı işlerin sonucu olan kötülüğü de yaratır. Yani kötülüğe sebep olan insandır, insanın yaptığının sonucu olarak ortaya çıkan kötülüğü yaratan ise Allah’tır.

Nisa 78 ve 79. ayetler çelişkili midir?

Nisa,78: “İnsanlara  bir iyilik gelirse, “Bu, Allah’tandır” derler. Onlara bir kötülük gelirse, “Bu, (Ey Muhammed) senin yüzündendir” derler. (Ey Muhammed!) De ki: Hepsi Allah’tandır.”  Nisa, 79: “Sana gelen her iyilik Allah´tandır, sana ne kötülük dokunursa kendindendir.”

“Kur’an, görünüşte insanların yaptığı fiilleri de zaman zaman Allah’a isnat etmektedir, çünkü gerçek yaratan O’dur.”  (Prof. Dr. M. Halil Çiçek, Müşkilu’l-Kur’an’ı Yeniden Değerlendirmek, s. 77)  Çelişki görüntüsü, kötülüklere sebep olan insan davranışları ile insanın istemesi üzerine o kötülüğü yaratanın Allah olmasının anlaşılamamasından doğmaktadır. Kısaca yapan insan, yaratan Allah’tır. Ayet meallerine bakalım:

Nisa 78. ayette, her şeyi olduğu gibi iyilik ve kötülüğü de Allah’ın yarattığını ifade edilir. 79. ayet ise Allah’ın yarattığı kötülüklerin sebebinin insan olduğunun altını çizilir. Kötülüğün sebebi insandır ve neden olduğu tüm işler ve sonuçlarından sorumludur – İnsana özgür iradesi ile yapacağı işi seçer, o işi yapma gücünü de Allah o kula verir, tüm bunların sonucunda da kul seçiminin iyi veya kötü olmasına göre karşılığını ahirette görür. İki ayet arasında bir çelişki değil, bahsedilen konuların farklılığı  söz konusudur. Kötülüğe sebep olan insandır, insanın o kötülüğünü veya iyiliği yaratan ise Allah’tır. Yani kötülüğün sahibi insan, insanın istediğini -iyilik veya kötülük dahil her şeyi- yaratan ise Allah’tır! Yüce Yaradan hem kötülükten razı değildir; peygamber, kitap göndererek her zaman kullarını kötülükten uzak durmaları konusunda insanları uyarır ve güzelliğe-iyiliğe  teşvik eder, hem de Kuran’da sadece iyiliği kendine izafe ederek, kötülüğü yaratsa da iyiliğin ve iyilerin tarafında olduğunu bizlere işaret eder. İyilikler; yaratıcının bize hediyesi, kötülükler ise insanın kendi işlerinin sonucu ortaya çıkan ve yaratıcının razı olmadığı durumlardır.

Ayrıca Yüce Yaradan iyiliğin ve kötülüğün kendisinden olduğunu ifade ettiği 78. ayette, iyilik ve kötülük için “Minellah” değil, “Min indi’l-Allah” ifadesini kullanır yani, iyilik ve kötülük için Allah (cc) direk ‘kendinden’ ifadesini kullanmaz. Fark nedir? ” Min indi’l-Allah ” yani: İyilik ve kötülük ‘Allah tarafından, Allah’ın katından, huzurundandır’ ifadesini kullanır. 79. ayette ise iyilik için, “direk kendinden” anlamına gelen  “Minellah” ifadesi kullanılır. Yani Türkçe’ye aynı anlamda çevrilseler de aslında Arapça orijinalinde ve kelimelerin ruhunda büyük farklılıklar bulunmaktadır. Yüce rabbimiz iyilikle de beraber olsa kötülüğe razı olmaz ve direk kendinden değil, her ikisinin de huzurundan geldiğini/yaratıldığını bildirirken, iyiliği ise direk kendine izafe eder, kendinden olduğunu belirtir; çünkü O (cc) iyiliğin tarafındadır ve sadece iyiliğe razıdır!

Bir insanın iyilik yapması için birçok etkenin bir araya gelmesi gerekir. Mesela bir binayı yapmak çok zordur ama kötülük için az bir eylem yetmekte, kötü sonucu doğurabilmektedir. Yapmak zor, yıkmak ise kolaydır ve hatta bazen sadece yapılması gereken konulardaki ihmal bile kötülüğe neden olabilmektedir. İşte Allah (cc) iyilik için her türlü (Sadece yaratma konusunda değil, teşvik etme, ödüllendirme dahil bir çok konu)  ortamı hazırlamaktadır. Kötülüğü ise; ne olduğunu, kötülüklerin listesini ilahi kitapla bildirip peygamberle açıklamakta, her insana verdiği vicdanla ve meleklerle uzak tutmakta ve sonucunun cehennem olduğunu bildirmekte, tercihi de sonucuna katlanacak olan insana bırakmaktadır. Allah (cc) sadece insan isterse ancak o zaman insanın yapacağı o kötülüğü yaratmaktadır.

Her şey sonuçta Allah’tandır ama başa gelen kötülükler ise insanların kendi elleriyle işlediklerinin sonucudur. Örneğin bir insan elini ateşe soksa eli yanar. Elinin yanması Allah’ın yarattığı kanunlar gereğidir. Fakat elini yakan, ateşe elini sokan insandır.

Şura, 30: “Başınıza gelen herhangi bir kötülük, kendi ellerinizle işledikleriniz yüzündendir. (Bununla beraber) Allah (günahlarınızın) birçoğunu affeder (de onlardan ötürü bir musibet vermez.)”;  Fussılat, 46: “Kim iyi bir iş yaparsa kendi lehinedir. Kim de kötülük yaparsa kendi aleyhinedir. Rabbin, kullara (zerre kadar) zulmedici değildir.”;  Zümer, 7: “Eğer inkâr ederseniz, şüphesiz ki Allah sizin iman etmenize muhtaç değildir. Ama kullarının inkâr etmesine razı olmaz. Eğer şükrederseniz sizin için buna razı olur. Hiçbir günahkâr başka bir günahkârın yükünü yüklenmez. Sonra dönüşünüz ancak rabbinizedir. O da size yaptıklarınızı haber verir. Çünkü O, göğüslerin özünü (kalplerde olanı) hakkıyla bilir.”

Bunların dışında imtihan konusu olan olaylar vardır ve bunlar Allah tarafından, insanları imtihan vesilesi olarak kulun karşısına çıkarılabilir. Bunlar az, hayatın geneli içinde istisna olan olaylardır. Hastalık, kıtlık gibi konular buna dahildir. Ama unutulmamalıdır ki aynı yüce yaradan, her hastalığa bir şifa ve her çalışana mutlaka karşılığını da verendir. Hatta bu çalışan Yaradanı inkar eden biri bile olsa, bu kural değişmemektedir.

Bakara,155: “Muhakkak ki sizi biraz korku ve açlıkla, bir de mallar, canlar ve ürünlerden eksilterek deneriz. Sabredenleri müjdele.”; İnşirah, 5:  “Şüphesiz güçlükle beraber bir kolaylık vardır.”; Bakara, 286:” Allah, bir kimseyi ancak gücünün yettiği şeyle yükümlü kılar.”

   “Kula bela gelmez Hak yazmadıkça, Hak bela yazmaz kul azmadıkça.”